زمان سخنراني: چهار شنبه 1391/2/27، ساعت دو تا چهار  بعد از ظهر

محل سخنراني: پژوهشگاه علوم وفناوري اطلاعات ايران واقع در تهران- خيابان انقلاب- تقاطع خيابان فلسطين

گزارشي از اين جلسه در لیزنا

در نشست علمی «اعتماد در فضای سایبر» مطرح شد

هویت جعلی یا مستعار در اینترنت نشان‌دهنده عدم اعتماد به فضای آن است

دکتر محمود بابایی: از نظر روانی وقتی اعتماد باشد اضطراب و تردید در تعاملات به شدت کاهش می یابد… مقوله اعتماد در اینترنت یک مقوله چند وجهی است، هویت جعلی یا مستعار یعنی ما به فضا اعتماد نداریم.

به گزارش لیزنا، نشست علمی «اعتماد در فضای سایبر» با سخنرانی دکتر محمود بابایی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) عصر روز چهارشنبه (27 اردیبهشت 1391)  از ساعت 14 آغاز شد.

دکتر بابائی در ابتدا درباره اعتماد در مبادله اجتماعی گفت: در بسیاری از حوزه ها از جمله حوزه روان شناسی هم مسئله اعتماد مطرح است چه روانشناسی اجتماعی، روانشناسی عمومی و روان شناسی در سطح روابط بین فردی . روانشناسی اجتماعی یک مسئله در رابطه با درون گروه‌هاست و اعتماد هم در سطح بین گروهی و هم در سطح بین فردی نیز مورد مطالعه قرار می‌گیرد و بسیاری از شاخص‌های اندازه گیری اعتماد در حوزه روانشناسی پرورش داده شده و ساخته شده است. ما در مسائل عمدتاً یک همگرایی می‌بینیم که باعث شده به شکلی مسائل مشترک را بین حوزه های علمی پررنگ‌تر ببینیم، در حوزه مسائل اجتماعی اعتماد حرف اول را می‌زند. اگر بخواهیم کالایی را به صورت رسمی رد و بدل کنیم باز هم نگاه می‌کنیم که با چه کسی معامله می‌کنیم و در اقتصاد هم اعتماد حرف اول ماست .

وی ادامه داد: بیشترین حوزه ای که در ارتباط با اعتماد کار کرده است به امنیت در سیستم مربوط می‌شود (مقوله احساس امنیت کاربران). در حوزه تجارت الکترونیکی هم بسیار کار شده است هم از نظر پیمایش دیدگاه‌ها و هم از نظر بعد سخت افزاری و نرم افزاری . پس ما پای اقتصاددانان را هم در این مقوله می‌بینیم.

سپس دکتر بابائی با طرح این سؤال که ما اعتماد را در چه حوزه ای می‌خواهیم مطرح کنیم؟ در تعریف اعتماد در فضای سایبر گفت: حقیقتاً از نظر تعریف می‌توانیم بگوییم هیچ اتفاق نظری در این حوزه نداریم و افرادی چون بل و دیگر کسانی که در حوزه مطالعات سایبر مطالعه کرده‌اند این تعریف( تعریف اعتماد در فضای سایبر) را به گونه ای دور زده‌اند. مایکل بلدی در تعریف فضای سایبر این تعریف را ارائه کرده است: دنیای موازی که با خطوط ارتباطی و کامپیوتر های جهان خلق و نگهداری می‌شود دنیایی که در آن تردد جهانی دانش، رموز، سنجش‌ها و سرگرمی‌ها شکل می‌گیرد. فضای سایبر فضایی است که از نظر روانی فرد احساس می‌کند در زندگی دومی زیست می‌کند و این فضا جایی است که در آن تعاملات انسانی وجود دارد.

دکتر بابائی گفت: دیوید بل در مفهوم فضای سایبر نیز اظهار داشته است:فضای سایبر فضایی است که زیرساخت‌های سخت افزاری و نرم افزاری که همه چیز از جمله شبکه‌ها و پروتکل‌های را در بر می‌گیرد ، و نرم افزارهایی که از طریق آن‌ها می‌توانیم با هم ارتباط برقرار کنیم در این فضا وجود دارد…. نکته دیگر که به عنوان گزاره بیان می‌شود ناپایداری جزئی از این فضاست و هیچ چیز ثابت نیست و تنها جریان یافتن در آن ثابت است.

وی افزود: مسئله دیگر الگوهای رفتاری انسان در فضای سایبر است که با الگوهایی که در فضای واقعی از انسان سر می‌زند کاملاً متفاوت است و نکته آخر اینست که ما در فضای سایبر رفتارهای یکنواخت و استاندارد شده ای نداریم و نمی‌توانیم بگوییم سطح درگیری افراد و سهیم شدنشان در تولید محتوا یکسان است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران  با طرح سؤال «مسئله اعتماد چیست؟» گفت: متفکرین حوزه‌ی ارتباطات این را با موضوع  سرمايه اجتمعي social capital پیوند می‌زنند چرا که سرمایه اجتماعی حاصل انباشت رابطه‌هاست و این رابطه‌ها بر اساس اعتماد شکل می‌گیرد.

وی افزود: برای سنجش سرمایه اجتماعی اولین مقوله ای که مورد توجه قرار می‌گیرد اعتماد است اما سرمایه به طور کلی می‌تواند حالت فیزیکی، مالی و انسانی داشته باشد. اما سرمایه‌ی اجتماعی حاصل روابط و شبکه ارتباطات افراد با یکدیگر است و در واقع سرمایه اجتماعی افراد را توانمند می‌کند برای اینکه اقدامی انجام دهند و به اهدافی که نمی‌توانیم در حالت عادی به آن دست پیدا کنیم بتوانیم به آن‌ها دست یابیم.

وی گفت: بوردیو معتقد است سرمایه اجتماعی حاصل شبکه های با دوام از روابط کم و بیش نهادینه شده آشنایی و شناخت متقابل است. فوکومایا نیز معتقد است: سرمایه‌ی اجتماعی شکل ملموسی از هنجارهای اجتماعی است که باعث همکاری دو یا سه نفر می‌شود و سرمایه اجتماعی با اعتماد و متغیر های شناخته شده ای مثل همکاری ارتباط دارد و شکل گیری آن تحت تأثیر موارد اجتماعی و فرهنگی است و سود آن جمعی است و وقتی که از آن استفاده می‌کنیم  در واقع می‌توانیم افرادی را تحت تأثیر قرار دهیم که آن‌ها به شبکه بپیوندند.

دکتر محمود بابائی در ادامه گفت: فرضیه قابل طرح این است: گروه‌هایی که سرمایه های اجتماعی بالایی دارند توانایی تأثیر اجتماعی در سطح بالایی را دارا هستند و ما یکی از مقوله های فرعی را برسرمایه های اجتماعی ، اعتماد می دانیم و جایگاه اعتماد، جایگاه اول است.

وی ادامه داد: در مبحث اعتماد دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد که عبارتند از اعتماد به یک فرد خاص، اعتماد به دیگران و مردم در کل و اعتماد به سازمان‌ها /نهادها و سازمان‌های انتزاعی. همچنین از نظر سازو کارها می‌توان اعتماد را از نظر نوع شناختی، اعتماد مبتنی بر آگاهی، اعتماد مبتنی بر شهرت، اعتماد مبتنی بر رابطه و اعتماد مبتنی بر هماهنگی و اعتماد مبتنی بر شخصیت تقسیم کرد.  اعتماد در سطح اینترنت بر پایه‌ی اعتماد بنیادی، اعتماد بین شخصی، اعتماد سازمانی و اعتماد سیاسی ( نهادهای دولتی، قوای قانون گذاری و قضائیه) تقسیم بندی می‌شود.

دکتر بابائی با بیان اینکه مؤلفه های اعتماد در سه سطح شناختی، عاطفی و رفتاری طبقه بندی می‌شوند. گفت: زتومکا برای اعتماد کارکردهایی چون مثبت اندیشی، تحرک و انگیزه، فعالیت داوطلبانه –نوآورانه و پویا، کاهش ریسک در کنش با دیگران ، ایجاد روابط نوین و گسترش شبکه های اجتماعی در نظر گرفته است.

وی تصریح کرد: از نظر روانی وقتی اعتماد باشد اضطراب و تردید در تعاملات به شدت کاهش می‌یابد. در عضویت در شبکه های اجتماعی به این تکیه می‌شود که کاربران در حالت‌های خاص  به آن اعتماد پیدا کنند زیرا فلسفه وجود شبکه های اجتماعی شناخته شدن است. مقوله اعتماد در اینترنت یک مقوله چند وجهی است، هویت جعلی یا مستعار یعنی ما به فضا اعتماد نداریم. در جایی سرمایه اجتماعی وجود دارد که روابط اجتماعی میان افراد وجود دارد.

سپس دکتر بابائی راهکارهایی را برای افزایش اعتماد ارائه کرد: ما نیاز داریم شبکه های اجتماعی را بشناسیم و نیاز هست که ببینیم در اتاق‌های چت، گروه‌های اعتماد مباحث شبکه های اجتماعی چگونه است. همچنین در مطالعاتمان در حوزه شبکه سازی به شکل تیمی عمل کنیم و در کنار فناوری محور بودن، جامعه محور  نیز باشیم.

وی تصریح کرد: وقتی که به طور مداوم در زمینه ای هشدار می‌دهیم تعاملات مردم در آن حوزه بیشتر می‌شود. استنباط اطرافیان از این یک ارتباط خاص خواهد بود. و به طور کلی شبکه های اجتماعی یعنی پیوستگی افراد با یکدیگر برای قدرت گذاشتن و تأثیر گذاشتن بیشتر خواهد بود.

در پایان نشست پس از پرسش و پاسخ، دکتر مهدی علیپور حافظی معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران هدیه ای را برای قدردانی به دکتر بابایی اهدا کرد.

نشست علمی «اعتماد در فضای سایبر» از ساعت 14 تا 16 روز چهارشنبه 27 اردیبهشت 1391 در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران برگزار شد.

گزارش: فاطمه محمودی