محمود بابايي
داده‌هاي پژوهش* راييني (Rainie) و همكارانش در سال 2013  نشان می‌دهد كه  86% از كاربران اينترنت گاه به گاه اقدام‌هایی را براي ناشناخته ماندن و رصد نشدن انجام مي‌دهند پاك كردن رد پاي ديجيتالي، از بين بردن كوكي‌ها و پيشينه مرورگر، رمزگذاري داده‌ها، و پنهان كردن آي.پي. (IP: Internet Protocol) از جمله اين نوع اقدام‌ها است. 55% نيز به فعاليت‌هايي دست مي‌زنند كه مانع از رصد آن‌ها توسط ديگر افراد، سازمان‌ها و دولت‌ها شوند.
در حالي كه 59% آنان بر اين باورند كه «كاملاً ناشناخته ماندن» در اينترنت، امكان‌پذير نيست.  تعداد قابل توجهي از كاربران، از دست دادن اطلاعات شخصي و دزديده شدن اطلاعات حساب‌هاي كاربري و کلاه‌برداری را تجربه كرده‌اند. 68% بر اين باورند كه مقررات كنوني براي حفاظت از امنيت و حريم آنان  در فضاي سايبر ناكافي است. در حالي كه آنان به اختيار خود، شايد در مواردي به ضرورت- مانند تلاش براي كاريابي يا درخواست كمك از ديگران- اطلاعات شخصي مانند تصوير، نشاني، شماره تلفن خود را در سايت‌ها منتشر كرده‌اند. در عين حال، نگراني از استفاده نادرست از اطلاعاتشان همواره براي آنان يك دغدغه ذهني است.
به طور اصولي، كاربران اينترنت از دسترسي به اطلاعاتشان استقبال مي‌كنند اما، تمايل دارند اين دسترسي فقط براي افراد مجاز باشد و نه كساني كه از اطلاعات براي اهداف تجاري خاص خود يا صدمه زدن به آنان، بهره‌برداري مي‌كنند. هم‌چنين نگراني در مواردي، كاربران تمايل ندارند كنش‌ها و دادوستد اطلاعاتشان توسط دولت‌ها و سازمان‌هاي دولتي مونيتور شود.
نوع تصميم كاربران براي حفاظت از خود در فضاي سايبر (و نه به قصد اقدام‌هاي مجرمانه)، بستگي به سطح مهارت و اهميت يا حساس بودن كنشگري‌شان دارد. پنهان كردن هويت با هدف كنش سياسي يا انتشار اطلاعات حساسيت برانگيز، يك راهكار براي مهم است.
كاربران داراي سطح مهارت بالا در چنين مواردي از آي.پي. جعلي/گمراه‌کننده استفاده می‌کنند. حتي تغيير نشاني ديجيتالي سخت‌افزارهاي متصل به شبكه (مانند MAC address) نيز در دستور كار آن‌ها قرار مي‌گيرد. امكان عمليِ «پنهان شدن كامل» كاري رؤيايي است و تكاپوي جدي در اين زمينه بين سازمان‌هاي مونیتور کننده و «كاربران پنهان شده» در جريان است.
شكل ساده حفاظت از خود در نزد كاربران بي‌بهره از مهارت و دانش فني بالا را مي‌توان در كنشگري آنان در وبلاگ‌نويسي، كامنت نوشتن و لايك(like) كردن  مشاهده كرد. وبلاگ‌نويس، محتوا را با نام مستعار يا ناشناس منتشر مي‌كند وكامنتي كه نوشته مي‌شود بدون نام يا با نام مستعار است. شايد كاربر، چنين گمان مي‌كند كه هيچ ردي از خود باقي نگذاشته است و از پيامدهاي انتشار محتوا و كنشگري خود، در امان است. اين داوري، موجب نوعي «توهم» ناشي از كم‌اطلاعي يا بي‌اطلاعي مي‌شود. بي‌خبر از آن كه با مراجعه به «سرورهاي سرويس‌دهنده اينترنت» و دسترسي به پروفايل مشتري خدمات، مي‌توان به جزيي‌ترين اطلاعات درباره كاربر دست یافت.
در مواردي مانند دادوستدهاي مالي اينترنتي و استفاده از خدمات دولت الكترونيك، در حفاظت از اطلاعات كاربران، تعهدات بيشتري متوجه سرويس‌دهندگان مي‌شود.  كاربران براي حفاظت از اطلاعات خود، تنها بايد دقت‌هاي اوليه را در مراجعه به سايت و اطمينان از امنيت پلتفورم مورد استفاده را داشته باشند. سازوكارهايي كه سرويس‌دهندگان براي دسترسي مورد استفاده قرار می‌دهند و پيشينه آنان در كيفيت حفاظت از داده‌هاي كاربران دو عنصر اساسي در جلب اعتماد کاربران است. در اينجا استفاده از شناسه مستعار و ناشناختگي بي‌معنا است. آن‌چه مهم است، اعتماد كاربر به سازوكارهاي استفاده شده (مانند پروتكل امن https) براي حفاظت از وي است.
گونة ديگري از تمايل به «ناشناخته ماندن» و به تعبير ديگر «حفاظت از اطلاعات خود» در فضای سايبر را مي‌توان در كنشگري در شبكه‌هاي اجتماعي مشاهده كرد. تلاش کاربران براي ساختن هويت مستعار، موجب مي‌شود دغدغه چنداني پيرامون اعتماد به سايت‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي نداشته باشند. در واقع، كنشگري با هويت مستعار در شبكه‌هاي اجتماعي از طنزهاي شيرين روزگار ما است. شكل‌گيري شبكه ‌هاي اجتماعي مبتني بر فرض‌هايي است كه با ناشناخته بودن و ناشناخته ماندن در تناقض جدي است. روابط در شبكه‌هاي اجتماعي اساساً بر پايه پروفايل كاربري است. اگر اطلاعات پروفايل، مستعار/جعلي باشد شبكة ارتباطي چگونه شكل مي‌گيرد؟ رواج اين پديده در نزد كساني كه با سازوكارهاي امنيتي سايت‌هاي شبكه اجتماعي ناآشنا هستند يا در بهره‌برداري از سايت‌ها ناكارآمدند، بيشتر است.
اگر چه بي‌معنا بودن اين گونه كنشگري و ناپايداري و كم اثر بودن كنش فرد در شبكه  آشكار است اما، چنين امكاني وجود دارد و مي‌توان با هويتي مستعار در شبكه هاي اجتماعي به فعاليت پرداخت؛ اما انتظار تأثير آن همچون اثر «دويدن در خواب» است!
* Pew Research Center’s Internet & American Life Project.
http://pewinternet.org/Reports/2013/Anonymity-online.aspx