گروه علمی ایرنا در گفت وگو با معاون پژوهش پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) به بررسی وضعیت فعلی و چشم انداز آینده آموزش مجازی یا الکترونیکی در کشور، نقاط قوت و ضعف و موانع گسترش آن و همچنین جایگاه ایران در سطح بین المللی در این زمینه پرداخته است.

محمود بابایی، معاون پژوهش پژوهشگاه ایرانداک و عضو گروه پژوهشی جامعه اطلاعاتی پژوهشکده مدیریت فناوری اطلاعات است که اجرا و نظارت دهها پروژه تحقیقاتی در زمینه علوم ارتباطات با تاکید بر فضای سایبر را برعهده داشته است.

وی در پاسخ به سوالات ایرنا دیدگاه های خود در مورد آموزش مجازی در کشور را ارائه کرده و ضمن برشمردن مزایای این شیوه آموزشی بر لزوم پرهیز از مطلق انگاری درزمینهٔ استفاده از آموزش های مجازی تاکید کرد.

وی معتقد است رویکرد ترکیبی در یادگیری یعنی آمیختن آموزش سنتی و درون خطی با یکدیگر می تواند به نیازهای آموزشی جامعه پاسخ بدهد.

مشروح مصاحبه بابایی به این شرح آمده است:

سوال : ارزیابی وضعیت آموزش مجازی در مراکز دانشگاهی و پژوهشگاهی کشور چیست؟

پاسخ : توسعه گسترده بخش آموزش عالی در طی دو دهه گذشته، نه تنها منجر به سرمایه گذاری کلان دولتی در این حوزه شد، بلکه مشارکت بخش خصوصی نیز با سرمایه گذاری قابل توجه در آموزش عالی عملی شد. اما، ورود فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی به کشور نشان داد که چه برای بخش خصوصی و چه دولتی هنوز ظرفیت هایی برای توسعه آموزش عالی وجود دارد. ازاین رو، فکر بهره برداری از این ظرفیت ها و انگیزه هایی که متخصصین فناوری اطلاعات برای ورود به عرصه آموزش داشتند، اجرای آموزش مجازی را در برخی از دانشگاه ها که از توانایی فنی و زیرساخت های نسبتاً مناسب برخوردار بودند، آغاز شد.

با توجه به امکانات دانشگاه های بزرگ کشور، اعطای مجوز آموزش الکترونیکی به دانشگاه های گفته شده در اولویت «شورای گسترش آموزش عالی» قرار گرفت، هرچند که تقاضای بخش خصوصی نیز در این زمینه نادیده گرفته نشد.

با این حال، به دلیل نیاز به امکانات سخت افزاری و نرم افزاری برای راه اندازی آموزش الکترونیکی، تدوین ضوابط و مقررات مربوط ، اطلاع رسانی به مردم و فرهنگ سازی برای ایجاد مقبولیت این نوع آموزش ها در جامعه، شتاب توسعه این آموزش ها چندان زیاد نبود. اکنون، آموزش های مجازی به عنوان گونه ای از آموزش رسمی در نظام آموزش عالی ما پذیرفته شده و تعداد قابل توجهی دانش آموخته دارد.

ارزیابی کارنامه آموزش های مجازی در ایران با توجه به رشته های دایر شده و تعداد دانش آموختگان، نیازمند گذشت زمان و مطالعه میدانی مستمر است. این که مراکز اشتغال در بخش دولتی و خصوصی چگونه این دانش آموختگان را ارزیابی می کند اهمیت زیادی در بقا، تداوم و توسعه آموزش های مجازی دارد.

سوال :اصلی ترین موانع توسعه آموزش مجازی در ایران کدامند؟

پاسخ : آموزش های مجازی را در همه حوزه ها و رشته ها نمی توان مورد استفاده قرار داد. از سوی دیگر، قابلیت استفاده از آموزش مجازی برای آموزش های رسمی با آنچه مهارت آموزی، آموزش های حین خدمت، بازآموزی و سایر آموزش های آزاد خوانده می شود، می تواند کاملاً متفاوت باشد. این که استفاده از این گونه آموزش در چه رشته ای، با چه هدفی و در چه مقطعی امکان پذیر و سودمند است، در وهله نخست به امور کارشناسی اولیه و سپس به ارزیابی دانش و مهارت دانش آموختگان آموزش های مجازی دارد.

برای اجرای دوره های آموزش مجازی، وجود بسترهای فنی و زیرساخت های مناسب، شرط نخست است. این زیرساخت ها در سراسر کشور و برای همه شهروندان فراهم نیست یا فراهم ساختن آن ها، پرهزینه است. از سوی دیگر تولید محتوای استاندارد با قالب های مناسب و در حد کفایت برای دوره های آموزش مجازی همواره یک چالش بوده است. با توجه به نوپا بودن این گونه آموزش ها، تکامل چرخه تولید محتوا نیازمند دوره زمانی طولانی تری است. می توان پیش بینی کرد که بخش آموزش الکترونیکی دانشگاه های کشور در آینده می تواند سهم چشمگیری از تقاضای اجتماعی در حوزه آموزش عالی را پاسخگو باشد و بخشی از اهداف نظام آموزش عالی کشور در خصوص افزایش دسترسی به آموزش عالی را تحقق بخشد.

سوال : نقاط ضعف و قوت آموزش به شیوه مجازی شامل چه مواردی است؟

پاسخ : نکته ای که دارای اهمیت است، پرهیز از مطلق انگاری درزمینهٔ استفاده از آموزش های مجازی است. آموزش های مجازی نباید به عنوان رقیب آموزش های حضوری یا «رودررو» تلقی کرد. فناوری چنین امکانی را خلق کرده است تا ما به اصل تکامل و بهینه سازی سیستم های آموزشی بپردازیم و از این امکان برای بهبود آن استفاده کنیم.

آموزش مجازی به هیچ روی، جایگزین آموزش سنتی نیست و نمی تواند چنین داعیه ای داشته باشد. ازاین رو، باید بیاندیشیم که از آن در کجا و چگونه بهره ببریم و افراط و تفریط پرهیز شود. نه تسهیلات آموزش های مجازی را می توان نادیده گرفت و نه می توان آن را به عنوان جایگزین آموزش رودررو مطرح کرد. پس بهتر است به رویکرد ترکیبی بیاندیشیم. رویکرد ترکیبی در یادگیری یعنی آمیختن آموزش سنتی و درون خطی با یکدیگر.

این شکل از آموزش، به شاگردان اجازه می دهد که بدون کنار گذاردن تجارب و اندوخته های پیشین خود از آموزشهای درون خطی استفاده کنند.

نکته محوری دیگر اینکه می تواند موجودیت آموزش های مجازی را در کشور تهدید کند، غفلت از استفاده از متخصصان علوم تربیتی و روان شناسی پرورشی در طراحی سیستم های آموزش مجازی و نادیده گرفتن دیدگاه های آنان است.

باید بدانیم که همه این ساز و کارها و امکانات برای این است که یادگیری انجام شود. تنها کسانی که صلاحیت علمی برای ورود به موضوع ارزشیابی آموزشی را دارند، اندیشمندان روانشناسی پرورشی هستند.

«دریفوس» یکی از اندیشمندان مطرح دانشگاه ˈام.آی.تیˈ به ستایشگران توانمندی فناوری اطلاعات هشدار می دهد که با مطلق انگاری خود درباره این توانمندی، زندگی بشر را بی معنا نسازند. به باور وی، یادگیری مجازی در بهترین شرایط توانایی اجرای سه مرحله از هفت مرحله آموزش را دارد. رسیدن به مراحل تبحر و مهارت، خبرگی و تخصص، استادی و فرزانگی و حکمت عملی تنها با حضور استاد و آموزش رو در رو میسر خواهد شد.

سوال : مقایسه وضعیت ارائه آموزش مجازی نسبت به دهه گذشته در ایران و جایگاه ایران در سطح بین الملل چه داده هایی را مطرح می کند؟

پاسخ : تلاش جهانی برای بهره مندی از مزایای آموزش از راه دور به مفهوم عام آن، مسیر روبه رشدی را طی کرده است. در 9 کشور پرجمعیت جهان موسوم به E-9 کار توسعه مدارس، آموزش معلمان، و آموزش غیررسمی، به ویژه در زمینه بهداشت و اشتغال در دستور کار قرارگرفته است.

اتحادیه اروپا در سال های گذشته، تأکید فراوانی برافزایش نقش مؤلفه های آموزش از راه دور در برنامه های آموزشی، شامل یادگیری الکترونیکی داشته و در اروپای مرکزی و شرقی هم، آموزش از راه دور به عنوان یک ابزار مهم پشتیبانی از فرایند دگرگونی به سوی مردم سالاری و اقتصاد بازار بوده است.

اگر زیرساخت های مناسب و زمینه های فرهنگی مطلوب وجود داشته باشد، فناوری های نوین می توانند بخشی از خلأها و کاستی ها موجود در حوزه آموزش کشورهای در حال رشد را جبران کنند.

آنچه مهم است، پرهیز از تعجیل، شیفتگی و بی برنامگی در نگرش به پدیده های فناوری اطلاعاتی و ارتباطی در بخش آموزش است. در کشورهای درحال توسعه، نبودن منابع مالی، موجب ناپایداری در توسعه مستمر برنامه های آموزش از راه دور شده و از سوی دیگر اهتمام دولت ها به مساله تولید و نیازهای فوری، بی میلی آن ها را به سرمایه گذاری در استقرار نهادهای آموزشی توانمند، رشد مورد انتظار را شاهد نبوده ایم.

دو ویژگی مهم در آموزش از راه دور، که آموزش های مجازی نیز نوعی از آن است، وجود دارد که توسعه آن را دگرگون می کند: نخست، فناوری محوری، دوم بازار گرا بودن این سیستم های آموزشی.

وابستگی سیستم آموزشی به فناوری، اگرچه تسهیلاتی را برای فراگیری و کم هزینه کردن آموزش در پی دارد اما به هرحال الزام های خاصی را برای اجرای آموزش خواهد داشت. وجه بازار گرا بودن سیستم های آموزش مجازی، راه ورود سرمایه گذاران و بخش خصوصی را هموار ساخته و مؤسسه های سنتی در یک گستره وسیع تر آموزش مجازی را به منظور توسعه بازارهایشان مورد استفاده قرار می دهند.

علمی (4)**1055**1599