«نشر الكترونيكي»(كتاب). تأليف محمود بابائي. پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران 1382. |
معيارهاي ارزيابي براي توليدات نشر الكترونيكي با توجه به شيوه انتشار،
محيط، قالب و نوع رسانه متفاوت است. با توجه به تأكيد اين بررسي بر نشر
الكترونيكي در محيط وب، معيارهاي ارزيابي عمدتاً با محورقراردادن پايگاه وب
تشريح مي‌شوند.
1. اولين تأثير |
تأثير حسي حاصل از نخستين مواجهه كاربر با پايگاه وب، هميشه اهميت خاصي
دارد. اگر پايگاه وب كه اطلاعات در محيط آن منتشر مي‌شود، حرفه‌اي و داراي
كاركرد مؤثر و جذاب به نظر نرسد، ميهمانان (= كاربران) بالقوه خود را از دست
خواهد داد.
چك‌ليست زير براي ارزيابي كارآمدي محيط نشر الكترونيكي پيشنهاد مي‌شود. اين
چك ليست در 12 محور اصلي دسته‌بندي شده است:
1-1. نشاني منبع بر روي اينترنت(URL:
Uniform Resource Locator ). اين نشاني بايد كوتاه، ساده و مبتني بر
درك مستقيم باشد.
2ـ1. زمان بارگذاري، اندازه صفحه اصلي. مهمترين عامل در انتقال حس مؤثر در
برخورد اوليه كاربران، زمان بارگذاري صفحه است. مدت زمان انتظار يك كاربر
براي بارگذاري صفحه بايد كوتاه باشد. صفحات اصلي بايد در اندازه زير 50
كيلوبايت طراحي و تهيه شوند. اگرچه پهناي باند شبكه، سرعت مودم و عوامل
ديگري در طول زمان بارگذاري صفحه‌هاي وب اثر دارند، اما در نگاه كلي بايد
وجود حداقل امكانات، مورد توجه طراح پايگاه وب باشد، بويژه صفحه اصلي بايد
به گونه‌اي طراحي شود كه باسرعت بيشتر و صرف زمان كمتر بارگذاري شود.
3ـ1. نگاه و حس، قابليت خواندن. صفحه بايد به سادگي قابل خواندن، واضح و
قابل فهم باشد. اين نكته مهمي است كه پايگاه وب نبايد با متن و تصاوير
زياد آراسته شود، بايد اندازه قلم به اندازه كافي بزرگ باشد و از تصادم
رنگها كه موجب ناراحتي بصري مي‌شود،اجتناب كرد.
4ـ1. نياز به بارگذاري و اجراي برنامه نرم‌افزاري. درخواست از كاربر براي
بارگذاري و اجراي يك نرم‌افزار يا برنامه كوچك قبل از واردشدن به پايگاه
وب، ممكن است موجب آشفتگي و آزردگي كاربر و دوري گزيدن او از پايگاه وب
شود.
5ـ1. صفحه اصلي در نمايشگر. كاربراني كه وارد پايگاه وب مي‌شوند حتي‌الامكان
بايد هر آنچه را كه در صفحه است، بدون نياز به پيمايش به بالا و پايين يا
چپ و راست، يكجا ببينند. ممكن است وقوع چنين حالتي در طراحي صفحه اصلي
بسيار مشكل يا ناممكن باشد. اما بايد تا حد ممكن همه گزينه‌هاي اصلي پايگاه،
يكجا در صفحه اصلي ديده شوند. اگر مطالب راهنما، پيوندهاي تكراري، و توضيحات
در حاشيه صفحه اصلي قرار گيرند، شايد درك كلي كاربر از پايگاه با مشكل
مواجه نشود؛ ولي اين گونه مطالب نبايد جاي گزينه‌هاي اصلي صفحه را كه
كاربر در نگاه اول با آن مواجه مي‌شود، اشغال كنند.
6ـ1. اطمينان به اعتبار پايگاه. كاربران بايد بلافاصله پس از مشاهده صفحه
اصلي، از اعتبار پايگاه وب اطمينان حاصل كنند و اگر نقاط كليدي و شرايط
خاصي براي دسترسي به محتوا و مطالب پايگاه وجود دارد، بايد پيوندهاي مستقيم
و كاملاً واضح به اين نقاط در صفحه اصلي وجود داشته باشند.
7ـ1. توانايي تحرك‌بخشيدن. محيط نشر الكترونيكي بايد به گونه‌اي باشد كه
كاربر را تشويق به مشاركت و تعامل نمايد. به عبارت ديگر بامشاهده هر گزينه
و مطلب، به مطلب و گزينه ديگر هدايت شود و امكانات مشاركت و كنش متقابل
وي در پايگاه وب فراهم شود. راههاي گوناگوني براي جلب اين نوع مشاركت
وجود دارد كه از جمله مي‌توان به فرمهاي بازخورد كه حاوي ديدگاههاي
كاربران، درخواست درجه‌بندي پايگاه و جستجو هستند اشاره كرد.
8ـ1. ايجاد حس زياده‌طلبي. پايگاه وب بايد به گونه‌اي باشد كه حس
زياده‌طلبي كاربر را تحريك كند. هدف بايد افزايش سقف زماني حضور كاربر در
پايگاه و ايجاد انگيزه براي مراجعه مجدد باشد. دستيابي به اين هدف مستلزم
تمهيداتي است كه بيشتر به نوع مطالب، روزآمدي، و فرايند توليد و نشر
اطلاعات در محيط وب بستگي دارد.
9ـ1. امكان ارتباط. فراهم‌آوردن امكاناتي مانند پست الكترونيكي، تلفن، فاكس
و نشاني پستي براي تماس فوري و انتقال درخواست‌ها و نظرات كاربران در صفحه
اصلي، ، حس راحتي و اطمينان در كاربر ايجاد مي‌كند.
10ـ1. گواهي اعتبار. تهيه و دردسترس‌گذاشتن گواهي اعتبار، راه مفيدي براي
ايجاد حس اطمينان در كاربران است. گواهي اعتبار مي‌تواند شامل اين موارد
باشد: جايگاه پايگاه وب در رتبه‌بندي موتورهاي كاوش، جوايز، تأييديه‌هاي
سازمانهاي معتبر كه به ارزيابي پايگاههاي وب مي‌پردازند، و...
11ـ1. شرح و توضيح. توضيحات فرصتي را براي كاربران - كه سوار بر موج
موردنظر خود از پايگاهي به پايگاه ديگر و از عنواني به عنوان ديگر مي‌روند -
ايجاد مي‌كند تابه جايگاه تخصصي- تجاري پايگاه و ارزشهاي آن واقف گردند.
12ـ1. ثبت‌نام. آيا كاربران براي ورود به پايگاه وب و دسترسي به توليدات
نشر الكترونيكي، ثبت‌نام مي‌كنند؟ واداركردن كاربران به اشتراك يا ثبت‌نام
براي ورود به پايگاه وب در صفحه اصلي، قابل پذيرش و موجه نيست و بيزاري
و رنجش كاربران را در پي دارد. كاربران مايل‌اند خودشان هر وقت آمادگي
داشتند، اقدام به ثبت‌نام كنند. در صورت اجبار نيز، گاهي صرفنظر كاربران از
مراجعه مجدد، يا درج اطلاعات نادرست - كه غالباً غيرضروري است - را
درپي‌دارد. گردآوري اطلاعات كاربران در هنگام ثبت‌نام بايد از نظر كاربر،
موجه و نيز با هدف علمي و اجرايي خاصي همراه باشد كه با عمليات آماري و
توصيفي كه روي آنها انجام مي‌شود، مي‌توان ميزان مفيدبودن آن را تعيين
كرد.
2. پيمايش |
1ـ2. سادگي كاربرد. سيستم پيمايش بايد مستقيم، و استفاده از آن آسان باشد و
دسترسي مستقيم به مندرجات و امكانات پايگاه وب را فراهم كند.
2ـ2. نقشه پايگاه وب. نقشه براي پايگاه، راه مناسبي براي ارزيابي يك
پايگاه وب است. نقشه مي‌تواند جايگزين كاملي براي پيمايش پايگاه وب به
كاربران ارائه كند. مطالعات «نيلسن»(Nielsen) در سال 2002 اهميت استفاده از نقشه
پايگاه وب را به وضوح نشان داد (1، صص4-1). پيوند به نقشه پايگاه وب بايد
در همه صفحه‌ها درج شده باشد.
3ـ2. امكان بازگشت به صفحه اصلي. درج امكان بازگشت به صفحه اصلي در هر
صفحه پايگاه وب از گم‌شدن كاربران در صفحه‌ها جلوگيري مي‌كند و نوعي
اطمينان خاطر به آنها مي‌بخشد.
4ـ2. موتور كاوش داخلي. وجود امكان جستجو در پايگاه وب به كاربران امكان
مي‌دهد آنچه را كه مي‌خواهند، به‌سرعت و به شكل مؤثر بيابند. اين امكان در
پايگاههاي بزرگ وب كه تعداد صفحه‌ها و حجم مطالب زياد است اهميتي بيشتر
دارد.
5ـ2. پيوندهاي داخلي. كاربران بايد بتوانند نه تنها از طريق متن يا سيستم
پيمايش گرافيكي، بلكه از طريق مندرجات نيز در درون پايگاه وب سير كنند. با
اين امكان، كاربران مي‌توانند پايگاه وب را براساس توالي طبيعي مندرجات،
پيمايش كنند.
6ـ2. پيوندهاي گسسته(broken
links). چون پيوندهاي گسسته اين حس را به كاربران القا
مي‌كنند كه كار، غيرحرفه‌اي و طراحي ناشيانه است، همه پيوندها بايد مداوماً
آزمايش شوند تا از درستي كار آنها اطمينان حاصل شود.
7ـ2. متن و پيوندهاي گرافيكي. گرافيك ممكن است به خوبي مفاهيم را به
كاربران منتقل نكند؛ ازاين‌رو پيوندهاي متني اضافه و جايگزين، اهميت
مي‌يابند.
8ـ2. قابل مشاهده بودن پيوندهاي پيمايش. پيوندهاي پيمايش بايد در كل
پايگاه وب كاملاً قابل مشاهده باشند و تمايز آنها از متن‌هاي توضيحي و
مطالب، كاملاً مشخص باشد.
9ـ2. استفاده از قاب. اساس مشاهده داده‌ها بر روي وب، صفحه است كه به
عنوان يك واحد ذره‌اي موردتوجه قرار گرفته است. قابها صفحه‌هاي وب را
جداسازي مي‌كنند و امكان دارد موجبات آشفتگي كاربران را در پيمايش پايگاه
وب فراهم كند. از قابها بايد به‌موقع و در هنگام ضرورت و نيز با شكل و قالب
مناسب استفاده كرد. معيار تناسب و ضرورت، تسهيل در پيمايش پايگاه وب توسط
كاربران است. برخي با ناآگاهي كامل، از متروك‌شدن استفاده از قابها در
طراحي پايگاه وب سخن مي‌رانند و برخي ديگر، به حد وفور بي‌تناسب در طراحي
پايگاه از آن بهره مي‌برند و عملاً بهانه به دست گروه نخست مي‌دهند.
به‌كارگيري قابها در طراحي مستلزم تسلط بر مكانيسمهاي عملكرد آن و نوع پيوند
هنگام استفاده از قاب است.
3. محتوا |
بدون اطلاعات مفيد، نشر الكترونيكي در محيط وب كاملاً بي‌معنا است. شرط
اساسي دسترسي به اهداف در نشر الكترونيكي، فراهم‌سازي محتواي مطلوب و با
ارزش مبتني بر توليد اطلاعات است.
1ـ3. اطلاعات مفيد. مطالبي كه در محيط وب منتشر مي‌شوند بايد بالاترين كيفيت
را داشته باشند. عموماً كاربران به محتوا علاقه‌مند هستند و با هدف دستيابي
به اطلاعات مفيد به پيمايش مي‌پردازند، نه تصاوير متحرك و گرافيك زيبا. پس
اين نكته اهميت دارد كه اطلاعات قبل از انتشار در محيط پايگاه وب،
بازخواني، ارزيابي و اصلاح شود.
2ـ3. ميزان اطلاعات ثبت‌شده. اطلاعات منتشرشده بر روي پايگاه وب عموماً
تحت چهار عنوان قابل ارزيابي‌اند:
- صاحب جواز. مسئول صفحه كيست؟ شرايط، صلاحيت ووابستگيهاي او كدام‌اند؟ آيا اين موارد قابل بررسي و توجيه‌هستند؟
- جاري‌بودن. آيا تاريخ ايجاد پايگاه، و آخرين زمان بهنگام‌سازي آن‌معلوم است؟
- بيطرفي. آيا گرايش‌هايي وجود دارد؟ اگر هست، به روشني بيان‌شده؟ آيا پيوستگي كاملاً شفاف است؟
- دقت. آيا منابع اطلاعات و داده‌هاي واقعي به روشني فهرست‌شده‌اند؟ آيا امكان كنترل و بازبيني آنها وجود دارد؟
3ـ3. سطح تعامل. وقتي پايگاه وب طراحي مي‌شود يا سفارش طراحي آن داده
مي‌شود، با به‌كارگيري گرافيك، متن و تصوير، مطالب داراي پتانسيل انتقال به
كاربران مي‌شوند. اين پتانسيل بايد در جهت واداشتن كاربران به تعامل ژرف‌تر
با مندرجات پايگاه وب باشد.
4ـ3. استفاده از گرافيك. گرافيك درج‌شده در پايگاه وب بايد ارزش اطلاعاتي
داشته باشد يا حداقل مفهومي را برساند؛ در غير اينصورت افزودن گرافيك به
پايگاه وب جز كاستن از سرعت بارگذاري، سودي براي كاربران ندارد. در مورد
تصاوير متحرك و صدا نيز همين ويژگي بايد مورد توجه باشد.
5ـ3. تقطيع متن. متن‌هاي طولاني كه نيازمند پيمايش در طول صفحه از بالا به
پايين يا از چپ به راست هستند، بايد تقطيع و به چند صفحه تقسيم شوند.
اگرچه در مواردي درج متون طولاني - مانند متن كامل يك مقاله - در صفحه
اجتناب‌ناپذير است، اما در صورت وجود امكان براي تقسيم متن به چند قسمت،
مي‌توان طول زمان بارگذاري آن را نيز كاهش داد.
6ـ3. روزآمدي. همه مطالبي كه در پايگاه وب منتشر مي‌شوند و ساير قالبهاي
جايگزين- در صورتي كه وجود داشته باشد- بايد مداوماً روزآمد شوند.
7ـ3. چندزبانگي. چندزبانه‌بودن پايگاه وب، پوشش وسيعتر مخاطبان را موجب
مي‌شود. شرط چندزبانه‌بودن پايگاه وب به عنوان محيط نشر الكترونيكي مطالب
و متون، فراهم‌سازي امكان مشاهده صحيح قلمهاي به‌كاررفته در صفحه براي
كاربران است. اين ويژگي معيار مهمي براي ارزيابي پايگاههاي وب چندزبانه-
غيرلاتين- است.
8ـ3. قابليت دسترسي براي افراد ناتوان. فراهم‌آوردن امكانات ديداري و
شنيداري براي افراد ناتوان، نابينا و ناشنوا، متناسب با نوع ناتواني آنها،
به‌گونه‌اي كه آنها را از دريافت اطلاعات، محروم نكند.
9ـ3. شرايط دسترسي. فراهم‌آوردن مطالب مشروح درباره چگونگي تحويل خدمات و
كالا، شرايط و تعهدات، بطوري كه شبهه‌اي براي كاربر باقي نماند، ضروري
است.
10ـ3. پرسشهاي متداول(Frequently
Asked questions: FAQ). مهياكردن فهرستي از پرسشهاي متداول همراه با
پاسخهاي آنها، موجب سرعت‌بخشيدن به دسترسي كاربران به مطالب، و رفع سؤالها
و ترديدهاي احتمالي مي‌گردد.
11ـ3. جايگزينها. جايگزينهاي متني براي عناصر گرافيكي و نيز قالبهاي جايگزين
براي نمايش متن، بايد در دسترس باشند تادر صورت فقر امكانات كاربر، دسترسي
آنان به اطلاعات ناممكن نشود.
4. عوامل جذاب |
آيا عوامل جذاب كه موجب شيفتگي و ايجاد انگيزه براي كاربر در پيمايش
پايگاه وب شود، فراهم شده‌اند؟
1ـ4. رقابت‌ها.
2ـ4. پيشنهاد ويژه.
3ـ4. امكانات رايگان.
4ـ4. اخبار فوري و لحظه‌اي .
5ـ4. پيوند به پايگاههاي وب ديگر.
6ـ4. خبرنامه.
7ـ4. ليست پستي.
وجود همه يا برخي از اين عوامل در جلب‌توجه كاربران به پايگاه وب مؤثر
است. خدمات ديگري را نيز علاوه بر آنچه ذكر شده به تناسب موقعيت مي‌توان
به امكانات پايگاه وب افزود.
5. قابليت يافتن اطلاعات |
1ـ5. نشاني اينترنتي سرراست.
تخمين زده مي‌شود كه 47درصد از پايگاههاي وب
از طريق پيمايش مستقيم- درج نشاني در نوار پيمايش مرورگر به صورت دستي-
بازيابي مي‌شوند. بنابراين، نشاني اينترنتي بايد سر راست،مثلاً با استفاده از
نام سازمان و شركت، يا استفاده ازاختصارات بامفهوم و به‌يادماندني باشد.
2ـ5. بخش مربوط به كار موتورهاي كاوش.
كليدواژه‌ها. كاربران، مطالب منتشرشده در محيط اينترنت را با درج‌كليدواژه در جعبه جستجوي موتورهاي كاوش در اينترنت جستجومي‌كنند. واژه‌هايي كه تصور مي‌كنيد كه كاربران براي جستجوي پايگاه‌وب شما مورد استفاده قرار مي‌دهند تا آن را بازيابي كنند، كليدواژه‌هاي‌استراتژيك هستند.
فراداده‌ها. بايد با درج كدهاي ويژه در ابتداي سند «اچ‌تي‌ام‌ال»، محتويات‌پايگاه وب در قالب كليدواژه‌ها معرفي شوند. اين بخش از سند و نيزعنوان صفحه توسط موتورهاي كاوش قابل درك است و براي توصيف‌پايگاه وب از آنها استفاده مي‌شود.
كاربرد قابها. موتورهاي كاوش در نمايه‌كردن صفحاتي كه داراي دو ياچند قاب هستند دچار مشكل مي‌شوند. ازاين‌رو بايد در هنگام‌استفاده از قابها اين موضوع را در نظر داشت.
3ـ5. تبليغات
تبليغات پيوسته. استفاده از «بانرbanner» (شامل تبليغاتي با طول يك اينچ ياكمتر) كه در عرض صفحه گسترده مي‌شود، امكان پيوند به پايگاه وب‌سازمان تبليغ‌كننده را فراهم مي‌كند. از اين رو استفاده بجا و مناسب از«بانر»هاي تبليغاتي، امكان معرفي خدمات ديگر را فراهم مي‌كند.«بانر»هاي تبليغاتي كه عمدتاً گرافيكي هستند- و اخيراً استفاده از«فلش» در تهيه آنها متداول شده- نبايد در بارگذاري صفحه تأثيرمحسوس بگذارند، يا در دسترسي كاربران تزاحم ايجاد كنند.
پيوند به ديگر پايگاههاي وب. وجود پيوند از ساير پايگاههاي وب با توجه‌به تناسب آنها با حيطه تخصصي پايگاه وب، اگر بصورت متقابل‌باشد، تعداد مراجعه‌كنندگان به پايگاه وب را افزايش مي‌دهد و قابليت‌بازيابي آن را در اينترنت بيشتر مي‌كند. اين پيوندها بايد بموقع و با ايجادتمهيدات لازم براي بازشدن پنجره جديد توأم باشند.
|
نكته |
6. ارتباط كاربران |
ايجاد تسهيلات لازم براي ارتباط متقابل بين كاربران و تيم مديريت پايگاه
وب؛ ايجاد اين ارتباط از راههاي زير ميسر مي‌گردد:
1ـ6. پست الكترونيكي.
2ـ6. فرمهاي پيوسته (فرمهاي بازخورد).
3ـ6. تماس تلفني.
4ـ6. پاسخگويي.
پاسخگويي با پست الكترونيكي خودكار.
پاسخگويي با پست الكترونيكي شخصي.
7. سازگاري با مرورگرها |
1ـ7. سازگاري نمايشگر (در وضوح‌هاي مختلف).
2ـ7. سازگاري با نگارشهاي مختلف «اينترنت اكسپلورر».
3ـ7. سازگاري با «نت‌اسكيپ» (20).
8. ساير اطلاعات |
1ـ8. اطلاعات درباره سازمان، تاريخچه، مأموريت‌ها، وظايف، شرح عملكرد، و...
2ـ8. ارائه فهرستي از نام سازمانهايي كه محصولات شما را خريداري كرده‌اند.
3ـ8. اطلاعات درباره منابع مورد استفاده.
منابع فصل ششم |
1. Nielsen, Jakob. Sit Map Usability. Jan. 2002
http://www.useit.com/alertbox/20020106.html
2. Remenyi, Dan. 10 Criteria to Evaluate a Website.
http://www.mcil.co.uk/7-10-criteria.htm
