|
|
دستورالعملهاي نشر الكترونيكي را مي‌توان توصيه‌هايي در راستاي حركت در جهت تبعيت از استانداردها تلقي كرد. اگرچه اين توصيه‌ها الزامي نيستند، اما هنگامي كه از سوي يك مرجع معتبر ابلاغ مي‌گردند، نمي‌توان به‌راحتي از آنها چشمپوشي كرد. دستورالعملهايي كه بدآنهاخواهيم پرداخت، از سوي «كنسرسيوم وب جهاني» توصيه شده‌اند، كه خود از مراجع معتبر تدوين استاندارد در حوزه نشر الكترونيكي است. كانون توجه در دستورالعملها، حركت به سوي بهبود بهره‌وري و سهولت دسترسي عموم كاربران است:
|
1. تهيه جايگزينهاي مناسب براي محتواي ديداري و شنيداري(audio visual) |
فراهم‌كردن محتوايي كه وقتي به كاربر ارائه شد، كاركرد آن را
همانگونه كه هست منتقل نمايد.
برخي از افراد توانايي استفاده از تصوير،فيلم، صدا، «اپلت»ها (برنامه‌هاي
ديناميكي و تعاملي كه در صفحه وب اجرا مي‌شوند) و امثال آن را ندارند. با
اين حال اين امكان بايد براي آنها فراهم شود كه با استفاده از اطلاعات
جايگزين بتوانند از محتويات صفحه استفاده كنند. اطلاعات جايگزين دقيقاً بايد
با محتواي ديداري و شنيداري، يكنواخت و هم‌جهت باشد. بنابراين جايگزيني متن
به جاي تصوير، در صورتي كه تصوير براي كاربر قابل رؤيت نباشد، ضروري است.
در مواردي، جايگزين بايد شرح آنچه را كه در محتواي ديداري صفحه وب قابل
مشاهده است (مانند نمودارهاي پيچيده آگهي‌ها و طرحها)، به‌صورت مشروح بيان
كند. در مورد صدا نيز بايد به همين گونه عمل شود.
اين دستورالعمل بر اهميت فراهم‌كردن جايگزين متني(text
equivalent) براي محتواي غيرمتني
(تصوير، صدا و فيلم) تأكيد دارد تا افرادي كه از امكانات فناوري بطور كامل
بهره‌مند نيستند و نيز افراد ناتوان (ازنظر بينايي و شنوايي) بتوانند از صفحات
وب استفاده كنند. متن مي‌تواند توسط گويشگرها، شناسايي و به صدا يا خط بريل
تبديل شود. گروههاي ديگري از كاربران نيز كه فاقد توانايي خواندن هستند يا
خواندن برايشان دشوار است، از جايگزينهاي غيرمتني بهره‌مند مي‌شوند.
فراهم‌كردن توصيف شفاهي كامل از آنچه در صفحه نمايش داده مي‌شود، دريافت
اطلاعات را براي افراد نابينا و ناتوان در خواندن متن تسهيل مي‌كند.
موارد بازبيني
(check points)
1-1. فراهم‌كردن جايگزين متني‌براي هر عنصر غيرمتني. اين، شامل تصاوير،
متن ارائه‌شده به صورت گرافيكي (ازجمله نشانه‌هاsymbol) نقشه‌ها، تصاوير متحرك(animation) (مانند تصاوير «گيف» متحرك)، «اپلت»ها، اشياي برنامه‌اي، كدهاي
توسعه‌يافته اَسكي
(ASCII) ، قابها(frame)، «اسكريپت»ها، تصاوير ليست‌هاي علامتدار(bulleted)،
فاصله اندازه‌ها، دكمه‌هاي راديويي، صداها (كه با واكنش كاربر يا بدون واكنش
او پخش مي‌شوند)، فايلهاي شنيداري مستقل(stand-alone) و شيارهاي شنيداري فيلم‌هاي
ويديويي مي‌شود.
2ـ1. فراهم‌كردن پيوندهاي متني اضافي براي هر نقطه كنش يك «طرح تصويري
طرف سرويس‌دهنده»(server-side
image map) .
3ـ1. همزمان با فرصتي كه براي توصيف شفاهي كامل صفحه مورد نياز است، بايد
يك توصيف شنيداري كه اطلاعات مهم ديداري صفحه را به كاربر منتقل كند،
فراهم شود. اطلاعاتي كه بصورت شفاهي بيان مي‌شود بايد در انطباق زماني
كامل(synchronize) با محتويات صفحه باشد.
4ـ1. براي هر يك از اقلام چندرسانه‌اي مبتني بر زمان (مانند فيلم و تصاوير
متحرك) كه ارائه مي‌شود، جايگزينهاي مناسب و منطبق فراهم كنيد.
|
2. عدم‌اتكاي مطلق به رنگ |
از اينكه متن و گرافيك اگر بدون رنگ مشاهده شوند، قابل درك
هستند- به‌عبارت ديگر، از اين كه محتواي اطلاعات، مستقل از رنگ‌آميزي صفحه
است- اطمينان حاصل كنيد.
اگر رنگ به تنهايي براي انتقال اطلاعات مورد استفاده قرار گيرد، كساني كه
قدرت تفكيك رنگ ندارند (دچار كوررنگي هستند) و كساني كه داراي نمايشگر
غيررنگي هستند، قادر به دريافت كامل اطلاعات نخواهند بود. هنگاميكه
پيش‌زمينه و پس‌زمينه رنگها خيلي به هم نزديك باشند، در نمايشگرهاي دورنگ
(سياه و سفيد)، ديد بصري مناسبي ايجاد نمي‌كنند و براي كساني كه مشكل تفكيك
رنگ دارند نيز نارسا خواهند بود.
علاوه بر اين بايد نتايج تأثير رنگها را بر روي تهيه خروجي چاپي سياه و
سفيد از متن‌هاي صفحه‌هاي وب، مورد توجه قرار داد. برخي از رنگها كه در
صفحه جلوه زيبايي دارند ممكن است در هنگام چاپ، غيرقابل‌رؤيت يا نارسا
باشند.
موارد بازبيني
1ـ2. اطمينان حاصل كنيد كه همه اطلاعاتي كه به‌صورت رنگي قابل درك
است، به صورت غيررنگي هم كاملاً رسا است.
2ـ2. اطمينان حاصل كنيد كه تركيب رنگ پيش‌زمينه و پس‌زمينه، هماهنگي كافي
را براي نمايش صحيح در نمايشگرهاي سياه و سفيد دارند.
|
3. به‌كاربردن شيوه‌نامه(style sheet) و نشانگذاري مناسب |
به‌جاي ارائه مدرك با عناصر و ويژگيها، با ساختار مناسب نشانگذاري
كنيد و ارائه آنها را در صفحه وب با شيوه‌نامه‌ها كنترل كنيد.
كاربرد نابجاي اقلام «نشاندار»- نه مطابق با ويژگيها- مانع دسترسي‌پذيري
مي‌شود. مثلاً به‌كاربردن جدول در طرح كلي صفحه، يا «سرآيند»(header) براي تغيير
اندازه فونت حروف، براي كاربراني كه نرم‌افزار مورداستفاده آنها، كارآيي
نمايش صحيح صفحه و پيمايش در آن را ندارد، مشكل ايجاد خواهد كرد. ساختار
صفحه بايد به گونه‌اي باشد كه در هر حال، با استفاده از نرم‌افزار
مورداستفاده كاربر، همه عناصر ساختار در جاي خود نمايش داده شوند و توسط
كاربر قابل دريافت باشند.
طراحان وب ممكن است تركيبي را به‌كاربرند - يا به‌كارنبرند - تا قالب‌بندي(formatting) مورد نظرشان بر روي مرورگرهاي قديمي مؤثر واقع شود. آنها بايد بدانند كه
اين تجارب به‌دليل مشكل دسترسي‌پذيري است و بايد آگاه باشند كه قالب‌بندي،
خواه‌ناخواه تأثير محسوسي در اينكه عده‌اي از كاربران از دسترسي محروم گردند
دارد.
از سوي ديگر، طراحان وب نبايد، به اين دليل كه برخي از مرورگرها يا
فناوري مورداستفاده، توان پردازش صحيح را ندارد، نشانگذاري مناسب را فداي
همه‌چيز كنند. مثلاً استفاده از عناصر جدول در سند «اچ‌تي‌ام‌ال» براي
نشانگذاري جدول‌گونه اطلاعات مناسب است، حتي اگر برخي از صفحه‌خوانهاي(screen
readers)
قديمي احتمالاً نتوانند متن را در كنار هم - بطور صحيح - منتقل كنند.
موارد بازبيني
1ـ3. اگر يك زبان نشانگذاري وجود دارد، از نشانگذاري به جاي تصاوير
براي انتقال اطلاعات استفاده كنيد. مثلاً از <Mathml>
براي نشانگذاري علائم رياضي استفاده كنيد و از شيوه‌نامه‌ها براي قالب‌بندي
متن و كنترل تركيب و طرح كلي صفحه كمك بگيريد. همچنين از به‌كاربردن
تصاوير به جاي متن پرهيز كنيد؛ از متن و شيوه‌نامه‌ها به جاي تصوير بهره
ببريد.
2ـ3. سندهايي ايجاد كنيد كه از نظر دسترسي، براي زبانهاي رسمي رايج، معتبر
باشند.
3ـ3. شيوه‌نامه‌ها را براي كنترل تركيب و طرح كلي صفحه و ارائه آن، مورد
توجه ويژه قرار دهيد.
4ـ3. از يكانهاي نسبي به جاي مطلق در مقداردهي صفت زبان نشانگذاري و
مقداردهي شيوه‌نامه‌ها استفاده كنيد. مثلاً در شيوه‌نامه‌هاي آبشاري
(«سي‌اِس‌اِس») از "em" براي تأكيد در متن -
ايتاليك‌شدن - به جاي"Pt" يا "cm"
كه داراي مقادير مطلق هستند، استفاده كنيد. اگر از يكانهاي مطلق استفاده
مي‌كنيد، اطمينان يابيد كه محتوا قابل استفاده است.
5ـ3. از عناصر «سرآيند» براي انتقال ساختار سند براساس ذكر ويژگي‌شان استفاده
كنيد.
6ـ3. از عبارت نشانگذاري براي جلوه‌هاي قالب‌بندي، همانند تورفتگي استفاده
كنيد. مثلاً در «اچ‌تي‌ام‌ال» از عناصر "Q" و
"BLOCKQUOTE" براي نشانگذاري عبارات كوتاه و بلند
استفاده كنيد.
|
4. تبيين زبان طبيعي(natural language) مورد استفاده |
در نشانگذاري بايد امكان تلفظ يا تفسير اختصارات متن به زبانهاي
ديگر وجود داشته باشد.
وقتي طراحان وب، نشانگذاري زبان طبيعي را در مدرك تغيير مي‌دهند،
تركيب‌كننده (synthesizer)هاي گفتار و ابزار تشخيص حروف بايد بتوانند به صورت خودكار به
زبان جديد هدايت شوند و سند را براي كاربران چندزبانه، قابل‌دسترسي كنند.
طراحان وب بايد استيلاي كامل زبان طبيعي محتواي مدرك را با استفاده از
سرآيندها، نشانگذاري‌ها يا «اچ‌تي‌تي‌پي»(HTTP:
HyperText Transfer Protocol) ، تضمين كنند. تعيين وضعيت و توسعه
سرواژه(acronym) ها و اختصارات(abbrevations) از ديگر وظايف آنان است. علاوه براين،
نشانگذاريهاي زبان طبيعي به موتورهاي كاوش(search
engine) وب امكان مي‌دهند كه كليه
واژه‌هاي صفحه را بيابند و زبان سند (كدپيج) را مشخص كنند. نشانگذاري زبان
طبيعي همچنين قابليت خواندن صفحه وب را براي عموم، از جمله افراد ناتوان
يا كم‌توان، بهبود مي‌بخشد. اما وقتي اختصارات و زبان طبيعي در صفحه وب
تغيير كند و ماهيت زبان جديد هم تعيين نشده باشد، مشكلات زيادي براي
كاربران ايجاد مي‌شود.
موارد بازبيني
1ـ4. تغيير زبان طبيعي متن مدرك و هر جايگزين متن را در صفحه وب،
به‌وضوح تعيين كنيد. مثلاً براي تشخيص زبان سند، در «اچ‌تي‌ام‌ال» از صفت"Lang"
، و در زبان «ايكس‌ام‌ال» از "Xml:Lng" استفاده
كنيد.
2ـ4. محدوده هر سرواژه اختصاري را در سند مشخص كنيد. مثلاً در «ام‌تي‌ام‌ال»(MTML:
Maritime Markup Language) از صفت "Title" ، عناصر "ABBR"
و ACRONYM استفاده كنيد. اين امكان به قابليت
استفاده از سند كمك مي‌كند.
3ـ4. همانگونه كه در شماره 1ـ4 اشاره شد، زبان طبيعي اوليه سند را تعيين
كنيد. متصديان نيز بايد سرويس‌دهنده را به گونه‌اي پيكربندي كنند كه امكانات
و مكانيسمهاي محاوره‌اي متن، «پروتكل انتقال فرامتن» را مورد استفاده قرار
دهد، بطوريكه سرويس‌گيرندگان نيز بتوانند به‌صورت خودكار، اسناد را به زبان
طبيعي موردنظر خود، بازيابي كنند.
|
5. ايجاد جدول براي انتقال مطلوب اطلاعات |
از اينكه نشانگذاري جداول به گونه‌اي است كه مرورگرهاي وب بتوانند
به خوبي آن را منتقل كنند اطمينان حاصل كنيد.
جداولي در وب قابل استفاده هستند كه در سند، نشان جدول براي آنها
درج شده باشد. طراحان سايت وب بايد از به‌كاربردن جدول براي تركيب‌بندي و
طرح كلي صفحه اجتناب كنند. جدول براي هر مقصودي كه به‌كاربرده شده باشد،
روي صفحه نمايش، مسائل خاصي را پديد مي‌آورد. برخي كارگزاريها امكان مرور
خانه‌هاي جدول و دسترسي به سرآيندها و ساير اطلاعات خانه‌هاي جدول را براي
كاربران فراهم مي‌كنند. بدون نشانگذاري مناسب اين جداول، نرم‌افزارهاي
دسترسي به وب دسترسي‌پذيري به جداول را فراهم نمي‌كنند.
موارد بازبيني
1ـ5. براي داده‌هاي جداول، سرآيند سطر و ستون تعيين كنيد. مثلاً در
«اچ‌تي‌ام‌ال» از "TD" براي تعيين خانه‌ها و از
"TH" براي تعيين سرآيندها استفاده كنيد.
2ـ5. براي داده‌هاي جدولي كه داراي دو يا چند سطح منطقي در سرآيندهاي سطر
يا ستون است، نشانگذاري را براي يكپارچه‌كردن خانه‌هاي داده‌ها و خانه‌هاي
سرآيندهاي سرآيندها مورد استفاده قرار دهيد. مثلاً در «اچ‌تي‌ام‌ال» از
"THEAD" ، "TFOOT" و "TBODY"
براي سطرها، از "COL" و "COLGROUP"
براي ستونها، و از "axus"،"Scope" و
"headers" براي شرح بيشتر روابط پيچيده بين داده‌ها استفاده كنيد.
3ـ5. جز در مواردي كه بعد از ترسيم خطوط، جدول را محسوس و مفهوم نموده‌ايد،
از جداول براي طرح كلي صفحه استفاده نكنيد. درهرحال اجتناب از كاربرد جدول
براي طرح كلي صفحه بهتر است؛ اگر هم چنين استفاده‌اي را كرديد، از هر گونه
نشانگذاري ساختاري براي قالب‌بندي ديداري اجتناب كنيد.
4ـ5. براي جداول، خلاصه تهيه كنيد.
5ـ5. براي برچسبهاي سرآيند، از واژه‌هاي اختصاري استفاده كنيد.
|
6. سازگاري صفحه‌هاي وب با امكانات فناوريهاي نوين |
اطمينان حاصل كنيد كه صفحات، حتي اگر با فناوريهاي جديدتر پشتيباني
نشوند يا كاربر به امكانات فناوري جديد دسترسي نداشته باشد، قابل دسترسي
هستند.
اگرچه طراحان سايت وب، همگان را به استفاده از فناوريهاي نوين، كه
برخي از مشكلات فعلي را حل مي‌كنند، تشويق مي‌نمايند، اما بايد اين نكته را
مورد توجه قرار دهند كه نوع مرورگر مورداستفاده كاربر- قديمي يا جديد- نبايد
تأثير قابل‌توجهي در مشاهده صفحات و اجراي آنها داشته باشد.
موارد بازبيني
1ـ6. اسناد را به گونه‌اي سازماندهي كنيد كه بدون شيوه‌نامه‌ها
(«سي‌اِس‌اِس») قابل خواندن باشند. مثلاً وقتي يك «اچ‌تي‌ام‌ال» بدون
شيوه‌نامه‌اي كه در آن گنجانده شده منتقل مي‌شود، بايد قابل خواندن باشد.
اگر محتوا بطور منطقي سازماندهي شده باشد، سند بدون پشتيباني شيوه‌نامه‌ها هم
قابل انتقال و خواندن خواهد بود.
2ـ6. اطمينان يابيد كه جايگزينهاي محتواي پويا(dynamic
content)، با تغييرات محتواي پويا
روزآمد و سازگار شده‌اند.
3ـ6. اطمينان يابيد كه هنگاميكه صفحات با «اسكريپت»، «اپلت»، يا ساير
عناصر، برنامه‌نويسي مي‌شوند، در مرورگرهايي كه قابليت پشتيباني آنها را
ندارند، قابل استفاده هستند. اگر اين كار ممكن نيست، اطلاعات جايگزين را در
يك صفحه قابل‌دسترسي، تهيه كنيد.
«جاوااسكريپت» در برخي مرورگرهاي وب قديمي مورد پشتيباني قرار نمي‌گيرد. در
برنامه‌هايي كه با زبان «جاوا» نوشته شده‌اند نيز بايد گزينة
"Enable java script" در تنظيمات مرورگر فعال شود. در مورد
"Active-x" هم همينطور است. براي همه اين موارد بايد با
استفاده از دستورهاي اين زبانها يا جايگزينهاي مناسب ديگر، چاره‌انديشي شود
تا صفحه وب براي همه كاربران قابل استفاده شود.
استفاده از امكانات جديد طراحي سايت و برنامه‌هاي جذاب «فِلَش» و امثال
آن، نيازمند چاره‌جويي‌هاي خاص است كه در بخشهاي بعدي به آنها اشاره خواهد
شد.
در مورد «جاوااسكريپت» مي‌توان با درج دستور "No Script"
در متن سند، از اجراي آن در مرورگرهايي كه «جاوااسكريپت» را پشتيباني
نمي‌كنند، جلوگيري كرد و از نمايش پيام خطا روي صفحه ممانعت نمود.
4ـ6. اطمينان يابيد كه جايگزين مناسب براي محتواي پويا در دسترس است؛
مثلاً در «اچ‌تي‌ام‌ال» از "No frames" در انتهاي هر
قاب‌بندي استفاده كنيد. در مورد برخي نرم‌افزارهاي كاربردي، «اسكريپت»هاي
روي سرويس‌دهنده ممكن است بيشتر قابل‌دسترسي باشند تا «اسكريپت»هاي روي
سرويس‌گيرنده. دراين صورت، برنامه بطور كامل قبل از انتقال اطلاعات براي
سرويس‌گيرنده، اجرا مي‌شود و كاربر با مشكل مواجه نخواهد شد.
|
7. قابليت كنترل تغييرات در محتوايي كه داراي حساسيت زماني است |
اطمينان يابيد براي مواردي كه حركت‌كردن، چشمك‌زدن، پيمايش يا
روزآمدسازي اشياي صفحات ممكن است متوقف يا موقتاً قطع شوند، چاره‌جويي شده
است.
كساني كه ناتواني ديداري و شناختي دارند، در خواندن سريع متن متحرك،
كم‌توان يا بكلي ناتوان‌اند؛ كساني كه از روي صفحه نمايش، متن را
مي‌خوانند، شايد در خواندن متن متحرك دچار مشكل شوند و سرعت و دقت كافي در
ادراك اين‌گونه متن‌ها و ساير اشياي متحرك نداشته باشند.
موارد بازبيني
1ـ7. تا هنگامي كه نرم‌افزارهاي دسترسي به وب به كاربران امكان
كنترل نوسان صفحه را دهند، از ايجاد و نمايش جلوه ويژه در صفحه اجتناب
كنيد. در مورد حركت متن، چشمك‌زدن عناصر گرافيكي، نوسازي(refresh)، و ... بايد تأثير
آنها بر چشم كاربران مورد توجه قرار گيرد و كاربران قادر به كنترل اين
جلوه‌ها باشند.
2ـ7. نوسازي صفحه بصورت خودكار، و نمايش خودكار سندهاي كوچك - كه غالباً
تبليغاتي هستند - بايد به گونه‌اي باشد كه تأثيري در استفاده كاربر نداشته
باشد. با عبارت HTTP EQVIV =Refresh در سند
«اچ‌تي‌ام‌ال»، صفحه نوسازي مي‌شود. با توجه به قابليت زمان‌بندي دستور
فوق، بايد توانايي كنترل كاربر را با استفاده از نرم‌افزار دسترسي به وب
روي اين گونه صفحات تأمين كرد.
3ـ7. تاهنگامي‌كه كاربر با استفاده از نرم‌افزار دسترسي به وب، قادر به
متوقف‌كردن «نشاني برگردان خودكار صفحه» نشده است،از نشانگذاري براي هدايت
صفحه به صفحه‌اي ديگر به صورت خودكار اجتناب كنيد. به جاي آن، براي
نشاني برگرداندن از امكانات موجود در پيكربندي سرويس‌دهنده استفاده كنيد.
|
نكته |
|
8. دسترسي‌پذيري مستقيم، نهاده‌شده در رابط‌هاي كاربر |
اطمينان يابيد كه نرم‌افزار رابط كاربر، اصولي مانند دسترسي مستقل از
دستگاه و ابزار در عملكرد صفحه كليد، خودفراخواني، و ... را در طراحي دسترسي،
مورد توجه قرار داده است.
وقتي يك شي‌ء نهاده‌شده در سند، خودش «رابط سرخود» دارد، اين رابط - مانند
رابط لازم براي مروركردن خودش - بايد قابل دسترسي باشد. اگر شي‌ء نهاده‌شده
در درون رابط قابل‌دسترسي نباشد، بايد جايگزيني مناسب به‌عنوان راه‌حل،
تعبيه شود.
موارد بازبيني
1ـ8. عناصر برنامه‌نويسي‌شده مانند «اسكريپت»ها و «اپلت»ها را مستقيماً
قابل‌دسترسي، يا با فناوري مورد حمايت سازگار كنيد.
|
9. طراحي مستقل از ابزار |
از ابزارهايي استفاده كنيد كه قادر به كنش‌وري (به‌كارانداختن) عناصر
صفحه از طريق ابزارهاي درون‌دهي گوناگون باشند.
استقلال از ابزار يعني اين كه كاربر قادر به تعامل با نرم‌افزار
خاصي براي مشاهده صفحه وب، يا با سندي بااستفاده از ابزار ورودي (يا
خروجي) خاصي (مانند: ماوس، صفحه كليد، صدا، و ...) باشد. اگر مثلاً يك كنترل
فرم فقط با ماوس يا ساير ابزار اشاره‌گر كار كند، كسي كه صفحه را بدون نگاه
كردن، با ورودي صدا يا با صفحه كليد مورد استفاده قرار مي‌دهد،يا كساني كه
ابزار اشاره‌گر مورد نظر را ندارند، قادر به استفاده از فرم نخواهند بود.
|
نكته |
موارد بازبيني
1ـ9. از طرحهاي تصويري طرف سرويس‌گيرنده(client-side
image map) به جاي طرحهاي تصويري طرف
سرويس‌دهنده استفاده كنيد.
2ـ9. از اينكه هر عنصري خودش داراي رابط است و مي‌تواند به نوعي مستقل
از ابزار باشد، اطمينان حاصل كنيد.
3ـ9. براي «اسكريپت»ها، اداره‌كننده رخدادهاي وابسته به ابزار مشخص كنيد
(مانند عدم وابستگي به ابزار ورودي خاص مانند ماوس).
4ـ9. يك Tab منطقي در پيوندها، كنترلهاي فرم و اشياء
(براي حركت در صفحه با استفاده از Tab )
ايجاد كنيد.
5ـ9. ميانبرهاي صفحه كليد(keyboard
shortcut) براي پيوندهاي مهم، كنترلهاي فرم و گروههاي
كنترلهاي فرم تهيه كنيد. مثلاً در «اچ‌تي‌ام‌ال»، ميانبر با وضعيت
"accesskey" مشخص شده است. ميانبرهاي صفحه كليد، سرعت
كار با صفحه را افزايش مي‌دهند و جايگزين چند عمل متوالي مي‌گردند.
|
10. كاربرد راه‌حلهاي موقت |
راه حل دسترسي‌پذيري موقتي را طوري مورد استفاده قرار دهيد كه
فناوري مورد حمايت و مرورگرهاي قديمي هم با آن به درستي كار كنند.
مرورگرهاي قديمي امكان پيمايش خانه‌هاي خالي را يه كاربر نمي‌دادند و
صفحه‌خوانهاي قديمي نيز ليست‌هاي متوالي را به عنوان يك پيوند مي‌شناختند.
تغيير پنجره كنوني با ظاهرشدن پنجره‌هاي جديد به‌صورت خودكار، براي كاربر
گيج‌كننده خواهد بود. وقوع چنين حالتي موجب روي‌آوردن كاربران به استفاده
از ابزارهاي متوقف كننده «بازشو»(pop-up) مي‌گردد.
موارد بازبيني
1ـ10. تا هنگاميكه نرم‌افزارهاي دسترسي به وب به كاربران امكان نداده‌اند
كه پنجره‌هاي توليدشده را از كار بيندازند، ايجاد پنجره‌هاي جديد را كه
به‌صورت خودكار و همراه با پنجره اصلي ظاهر مي‌شوند، در صفحه نگنجانيد و بدون
مطلع‌كردن كاربر، پنجره كنوني را تغيير ندهيد. مثلاً در «اچ‌تي‌ام‌ال» بايد از
به‌كاربردن يك قاب كه ميزان يك پنجره جديد است خودداري كرد.
2ـ10. پيوستگي بين برچسبها و كنترلهاي وب را حفظ كنيد.
|
11. استفاده از فناوريها و دستورالعملهاي «كنسرسيوم وب جهاني» |
دستورالعملهاي كنوني فناوريهاي
«كنسرسيوم وب جهاني» (مانند
«اچ‌تي‌ام‌ال»، «سي‌اِس‌اِس»، «ايكس‌ام‌ال»، و ...) به چندين دليل مورد
نيازند:
- فناوريهاي «كنسرسيوم وب جهاني» ابزار دسترسي‌پذيري «ازپيش تعبيه‌شده»(built-in) را نيز شامل مي‌شوند.
- دستورالعملها و فناوريهاي «كنسرسيوم وب جهاني» مرتباً مورد بازبيني و
بررسي قرار مي‌گيرند تا اطمينان حاصل شود كه مسائل دسترسي‌پذيري در مرحله
طراحي رعايت شده است.
- دستورالعملها و فناوريهاي «كنسرسيوم وب جهاني» در يك محيط باز و در يك
فرايند مورد اجماع صنايع نرم‌افزاري، توسعه يافته است.
بسياري از قالب‌بندي‌هايي (مانند «پي‌دي‌اف»، «شاك‌وِيو»(ShockWave) ، و ...) كه زير نظر
«كنسرسيوم وب جهاني» تهيه و استاندارد نشده‌اند، نيازمند ملحقات يا نرم‌افزار
كاربردي مستقل هستند تا توسط كاربر ديده شوند. اين قالب‌بندي‌ها قابليت
دسترسي كاربران را كاهش مي‌دهند. وقتي از فناوري غيرقابل‌دسترسي براي عموم
كاربران استفاده مي‌شود، بايد جايگزين مناسب هم براي آن پيش‌بيني كرد.
مثلاً اگرچه استاندارد شركت
«ادوبي» براي تهيه قالب «پي‌دي‌اف» قابل توجه
است و بطور روزافزوني از آن در نشر الكترونيكي استفاده مي‌شود، اما از آنجا
كه مشاهده و خواندن صفحات آن نيازمند نرم‌افزار «اكروبات ريدر» است،
كاربران زيادي از دسترسي به اين نوع داده‌ها محروم مي‌گردند. ازاين‌رو تهيه
جايگزين «اچ‌تي‌ام‌ال» براي چنين اطلاعاتي ضروري است.
حتي وقتي فناوريهاي «كنسرسيوم وب جهاني» مورد استفاده قرار مي‌گيرند،
كاربرد آنها بايد با دستورالعملهاي دسترسي‌پذيري مطابقت داشته باشد. هنگام
استفاده از فناوري جديد، اطمينان حاصل كنيد كه اسناد (صفحه‌هاي وب) را به
نحو مطلوب منتقل مي‌كند.
|
نكته |
|
12. تهيه محتوا و اطلاعات راهنما |
براي كمك به فهم كاربران در صفحات پيچيده و شلوغ، اطلاعات راهنما
تهيه كنيد.
گروه‌بندي عناصر و فراهم‌كردن اطلاعات محتوايي درباره روابط بين عناصر
سايت براي همه كاربران مفيد است. پيچيدگي روابط بين بخشهاي يك صفحه وب
ممكن است فهم و تفسير مطالب را براي گروههايي از كاربران مشكل كند.
گروه‌بندي دسته‌هاي اطلاعاتي مشابه، بخش‌بندي عناصر با عنوان خاص خود،
استفاده از قابها بطور صحيح، از جمله نكاتي هستند كه در تهيه راهنما
اثرگذارند.
|
13. تهيه مكانيسمهاي هدايتي(navigation) واضح |
مكانيسمهاي هدايت مانند اطلاعات راهنما، ميله(bar) هاي هدايت، نقشه
سايت، و امثال آنها تهيه كنيد. اين گونه اقدامها احتمال دسترسي كاربران را
به اطلاعاتي كه در جستجويش هستند بيشتر مي‌كنند.
موارد بازبيني
1ـ13. صفحه ميزبان هر پيوند را به روشني تعيين كنيد. مثلاً به جاي عبارت
كوتاه«در اينجا كليك كنيد»، عبارت تبليغاتي مانند «اطلاعات درباره صادرات
نرم‌افزار» را درج كنيد. در هر حال ظاهر عبارت و پيوند، بايد داراي بار
اطلاعاتي باشد.
2ـ13. فراداده‌ها(metadata) را به اطلاعات مفهومي صفحات سايت بيفزاييد. اين اقدام
براي توصيف تركيب سايت، علامتگذاري، و شرح امكانات در دسترس، فعاليتي
بااهميت به شمار مي‌رود. در پيوست كتاب، راهنمايي لازم براي درج فراداده
ارائه شده است.
3ـ13. مكانيسمهاي هدايتي را بطور ثابت و نامتناقض مورد بهره‌برداري قرار
دهيد.
4ـ13. از ميله‌هاي هدايت براي علامتگذاري و دسترسي به مكانيسمهاي هدايتي
استفاده كنيد.
5ـ13. اگر عملگرهاي جستجو را براي سايت فراهم كرده‌ايد، انواع و سطوح مختلف
جستجو را براي سطوح مهارتي و تخصصي گوناگون كاربران مورد توجه قرار دهيد.
6ـ13. اطلاعات متمايزكننده را در آغاز عناوين، عبارت‌ها و ليست‌ها قرار دهيد.
7ـ13. اطلاعاتي درباره مجموعه مدارك تهيه كنيد؛ مثلاً اين كه مدارك در چه
صفحه‌هايي و داراي چه ويژگيها و پوششي هستند.
|
14. وضوح و سادگي اطلاعات |
از اينكه اسناد موجود در صفحه‌هاي وب كاملاً ساده و واضح هستند،
اطمينان حاصل كنيد؛ بطوريكه خودتان به‌عنوان يك كاربر، آنها را قابل‌فهم
بيابيد.
وضوح و سادگي شامل تركيب صفحه، گرافيك، زبان قابل‌فهم، ساده‌گويي،
ساده‌نويسي، و مواردي نظير آنها است. طيف وسيع كاربران كه قاعدتاً افراد
ناتوان و كم‌توان هم جزئي از آن هستند بايد مورد توجه باشد.
موارد بازبيني
1ـ14. واضح‌ترين و ساده‌ترين زبان مناسب را براي محتواي سايت انتخاب
كنيد.
2ـ14. متن را با گرافيك، يا با ارائه مطالب شنيداري - بجا و مناسب - همراه
كنيد؛ با اين امكان، درك صفحه‌هاي وب آسانتر مي‌شود (1، صص34-1).
|
معتبرسازي(Validation) |
اگرچه دستورالعملها و رهنمودها، همگي مبين توجه به موضوع دسترسي‌پذيري
هستند؛ اما معتبرسازي به‌لحاظ اهميت موضوع دسترسي، نيازمند توجه و بررسي
خاص است. معتبرسازي را مي‌توان به دو گونه مدنظر قرار داد: نخست با ابزار
خودكار كه سريع و بدون‌زحمت است، و ديگر بررسي توسط نيروي انساني متخصص.
اساساً روشهاي خودكار بايد با دخالت نيروي انساني توأم باشند تا از وضوح
زبان محتوا و هدايت آسانتر فعاليت، اطمينان حاصل شود. اگر روشهاي معتبرسازي
در مراحل اوليه فعاليت مورد استفاده قرار گيرند، خطاها و خلأهاي موجود، آسانتر
قابل تصحيح و رفع خواهند بود.
1. ابزار دسترسي‌پذيري خودكار و ابزار هدايتي مرورگر را به‌كارببريد، اما توجه
داشته باشيد كه ابزار نرم‌افزاري نمي‌توانند مسائل دسترسي‌پذيري- مانند
بامفهوم يا بي‌معنابودن عبارت يك پيوند- را گزارش كنند.
2. معتبرسازي نحوي (مانند رعايت استانداردهاي طراحي و برنامه‌نويسي
«اچ‌تي‌ام‌ال»، «ايكس‌ام‌ال»، و ...)
3. معتبرسازي شيوه‌نامه‌هاي صفحه (مانند شيوه‌نامه‌هاي آبشاري
(«سي‌اِس‌اِس»)).
4. از مرورگر متني يا مقلد(emulator) استفاده كنيد.
5. با شيوه‌هاي زير، از مرورگرهاي گرافيكي چندمنظوره استفاده كنيد:
- آزمودن و مرور صفحه‌ها در حالت بارگذاري‌شدن صدا و گرافيك،
- آزمودن و مرور صفحه‌هاي وب در حالت «گرافيك بارگذاري‌نشده»،
- آزمودن و مرور صفحه‌هاي وب در حالت «صداي بارگذاري‌نشده»،
- آزمودن و مرور صفحه‌هاي وب در حالت «بدون ماوس»،
- آزمودن و مرور صفحه‌هاي وب در حالت بارگذاري‌نشدن قابها، «اسكريپت»ها،
شيوه‌نامه‌ها و «اپلت»ها.
6. چند مرورگر قديمي و جديد را- در كنار هم- به‌كارببريد.
7. مرورگر «خود فراخوان»(self-voicing) ، نرم‌افزار و برنامه‌اي كه محتواي صفحه را بخواند،
نرم‌افزار بزرگ‌نمايي، نمايشگر كوچك، و ساير ابزارهاي مناسب را براي آزمون
معتبرسازي، مورد استفاده قرار دهيد.
8. از غلط‌ياب و دستورسنج استفاده كنيد.
9. سادگي و وضوح سند ايجاد شده را مرور كنيد - بهترين كار، مطالعه سند توسط
ويراستاران براي تشخيص وضوح سند است. شايد آمار و اطلاعات مستخرج از
واژه‌پردازها هم به تعيين وضوح و سادگي كمك كند، اما به تنهايي و بطور
كامل قابل استناد نيست.
10. كاربراني را كه داراي نوعي از معلوليت هستند براي بررسي سند در
صفحه‌هاي سايت دعوت كنيد. بازخورد رفتار آنها نكات مهمي را روشن مي‌كند.
|
روشهاي دسترسي |
آنچه درباره دسترسي‌پذيري گفته شد حاوي رهنمودهايي براي طراحان و مديران
پايگاههاي وب است. دسترسي به منابع اطلاعاتي را مي‌توان از جنبه چگونگي
دسترسي كاربران به پايگاه وب نيز مورد توجه قرار داد.
دسترسي كاربران به اطلاعات سايت وب از چهار طريق ميسر است:
1. اطلاع از نشاني سايت (روش مستقيم). در اين روش سعي مي‌شود با استفاده
از تبليغات مؤثر در رسانه‌هاي ارتباط جمعي (راديو، تلويزيون، مطبوعات) و چاپ
بروشورهاي تبليغاتي، نصب تابلوهاي تبليغاتي، تبليغ در مجامع و كنفرانسها،
چاپ نشاني در پشت جلد و صفحه عنوان كتابها و نشريات، و ارتباط‌هاي رودررو،
كاربران را از وجود سايت مطلع نمايند.
2. درج پيوند در سايتهاي ديگر. براي درج پيوند كه حاوي نشاني سايت و
اطلاعاتي درباره آن است، دو راه اصلي وجود دارد. نخست مبادله نشاني با
سايتهاي ديگر، كه براساس آن، طرفين نشاني و اطلاعات سايتهاي يكديگر را
بصورت متقابل در صفحات خود درج مي‌كنند. مبادله آگهي‌هاي تبليغاتي نيز
مي‌تواند همين كاركرد را داشته باشد. دوم، سايتهايي وجود دارند كه براي جلب
توجه و رضايت كاربران، نشاني و اطلاعات مربوط به سايتهاي ديگر را- خواه
براساس دسته‌بندي موضوعي خاص يا ضرورتهاي ديگر- در صفحات خود درج مي‌كنند.
اين روش، فرايندي پيچيده دارد كه نمي‌توان قاعده خاصي را براي آن تعريف
و مشخص كرد. ممكن است وجود پيوند براي نويسنده يك مقاله يا براي يك منبع
از آن مقاله در يك سايت، كاربر را به سايت ديگر مرتبط كند و اين زنجيره
همچنان ادامه يابد.
3. گروههاي خبري، گروههاي مباحثه، خبرنامه‌هاي اينترنتي، ليست‌هاي پستي.
اين امكانات نيز از جمله راه‌هاي در دسترس‌قرارگرفتن سايت به‌شمار مي‌روند.
4. موتورهاي كاوش . موتورهاي كاوش به‌دليل نمايه‌كردن اطلاعات سايت‌ها با
استفاده از موتور جستجوي قوي، يكي از بهترين و مناسب‌ترين امكانات دسترسي
به سايتهاي اينترنتي هستند. با توجه به اينكه غالباً موتورهاي كاوش بعد
از يافتن سايت، فراداده‌ها را از صفحه‌هاي وب به عنوان معرف صفحه
برمي‌گزينند، درج كليدواژه‌هاي مناسب در جلوي واژه "Metadata"
در صفحه‌هاي وب اهميت خاصي مي‌يابد؛ هرچند كه منطق جستجو در همه موتورهاي
كاوش يكسان نيست و بعضاً محتواي صفحه را نيز نمايه مي‌كنند.
موتورهاي كاوش «گوگل» و «آل‌دِوِب» سايتهايي را كه از «كدپيج» 1256
زبان فارسي و عربي استفاده مي‌كنند نمايه مي‌كنند و نتايج جستجو به زبان
فارسي يا عربي را نمايش مي‌دهند. بويژه موتور كاوش «گوگل» با دسته‌بندي
زباني و منطقه‌اي سايتهاي وب، امكانات مناسبي را براي دسترسي به صفحات
وب فراهم كرده است. آخرين تسهيلاتي كه اين موتور كاوش در سال 2002 فراهم
كرد، امكان ايجاد رابط كاربر كاملاً فارسي، و نيز تسهيلاتي مانند افزودن
امكان جستجوي «گوگل» در هر سايت خاص است؛ مثلاً با درج عبارت " اطلاع"Site:
www.irandoc.ac.ir
در منوي جستجوي ويژه مي‌توان واژه «اطلاع» را در كليه
صفحه‌هاي وب مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران يافت. وجود چنين موتور
كاوشي- با وجود مشكلاتي كه درتشخيص كاراكترهاي فارسي و عربي دارد و نيز عدم
توانايي كامل تشخيص ترتيب حروف در كلمات- خلأ ناشي از نبودن موتور كاوش
زبان فارسي را تا حد زيادي پر مي‌كند.
|
منابع فصل سوم |
1. "Web Content Accessibility Guidelines, 1.0." W3C
Recommendation, 5 May 1999.
http://www.w3c.org/TR/1999/WAI-WEBContent-19990505
